انواع خیارات
خیارات در حقوق و انواع آن
خیار در قانون مدنی به معنای اختیار یا حقی است که قانون به طرفین معامله می‌دهد تا در شرایط خاصی اقدام به فسخ معامله کنند. این خیارات که در راستای حمایت از حقوق طرفین پیش‌بینی شده‌اند، هریک شرایط اعمال ویژه‌ای دارند و در قانون مدنی ایران مواد مشخصی به آن‌ها اختصاص یافته است.
1. خیار مجلس
- تعریف: حقی که طرفین قرارداد دارند تا مادامی‌که از محل انعقاد قرارداد (مجلس عقد) متفرق نشده‌اند، معامله را فسخ کنند.
- ماده قانونی: ماده 397 قانون مدنی.
- شرط اعمال: این حق بلافاصله بعد از ترک مجلس ساقط می‌شود.
2. خیار حیوان
- تعریف: در خریدوفروش حیوان، مشتری تا سه روز از زمان عقد اختیار فسخ معامله را دارد.
- ماده قانونی: ماده 398 قانون مدنی.
- ویژگی: این خیار مختص مشتری است و معمولاً برای جلوگیری از زیان ناشی از عیوب پنهان حیوان اعمال می‌شود.
3. خیار تأخیر ثمن
- تعریف: در صورتی که مشتری در پرداخت وجه معامله تعلل کند و فروشنده نیز کالا را تسلیم نکند، فروشنده حق فسخ معامله را خواهد داشت.
- ماده قانونی: ماده 402 قانون مدنی.
- شرط اعمال: خریدار باید ظرف سه روز از تاریخ عقد، ثمن معامله را پرداخت نکند و مورد معامله باید عین خارجی باشد.
4. خیار رویت و تخلف از وصف
- تعریف: اگر خریدار مالی را بدون رؤیت و فقط براساس اوصاف ذکرشده خریداری کند و بعداً مشخص شود که مال دارای اوصاف مذکور نیست، حق فسخ معامله را دارد.
- ماده قانونی: ماده 410 قانون مدنی.
5. خیار غبن
- تعریف: زمانی که یکی از طرفین معامله دچار غبن فاحش شود (یعنی تفاوت آشکار میان ارزش واقعی و قیمت پرداخت‌شده)، حق فسخ معامله را دارد.
- ماده قانونی: ماده 416 قانون مدنی.
- ویژگی: این خیار فوری است و باید بلافاصله پس از اطلاع از غبن اعمال شود.
6. خیار تدلیس
- تعریف: در صورت انجام اعمال فریبنده (مانورهای متقلبانه) توسط یکی از طرفین برای انعقاد معامله، طرف مقابل حق فسخ خواهد داشت.
- ماده قانونی: ماده 439 قانون مدنی.
- ویژگی: خیار تدلیس نیز فوری است و باید بلافاصله اعمال شود.
7. خیار عیب
- تعریف: اگر بعد از معامله مشخص شود که کالای معامله‌شده معیوب بوده، خریدار می‌تواند معامله را فسخ کند یا تفاوت قیمت را دریافت کند.
- ماده قانونی: ماده 422 قانون مدنی.
8. خیار شرط
- تعریف: حقی که به موجب توافق طرفین در قرارداد پیش‌بینی می‌شود و به یکی از طرفین یا شخص ثالث امکان فسخ معامله را در مدت معین می‌دهد.
- ماده قانونی: ماده 399 قانون مدنی.
9. خیار تبعض صفقه
- تعریف: اگر قرارداد به‌طور جزئی باطل باشد (برای مثال فروش مال غیر در بخشی از قرارداد)، طرف مقابل حق فسخ کل معامله یا فسخ قسمت باطل و دریافت ثمن آن را دارد.
- ماده قانونی: ماده 441 قانون مدنی.
نتیجه‌گیری
خیارات در قانون مدنی، ابزارهای حمایتی برای جلوگیری از ضرر و زیان طرفین معامله هستند. هر خیار شرایط خاص خود را دارد و اعمال برخی از آن‌ها (مانند خیار غبن و تدلیس) باید فوراً انجام شود. برای استفاده از خیارات، آگاهی از مفاد قانونی و مشاوره با وکیل ضروری است.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.