حضانت فرزند پسر و دختر در قانون جدید
حضانت به چه معناست؟
حضانت در زبان عربی از ریشه “حَضَن” گرفته شده که به معنای بغل کردن یا در آغوش گرفتن است. در اصطلاح حقوقی، حضانت به معنای نگهداری، مراقبت و سرپرستی از کودک می‌باشد و شامل حمایت‌های جسمی و روحی از فرزند می‌شود. به عبارت دیگر، حضانت به معنای مسئولیت والدین در مراقبت و تربیت فرزند است.
حق و تکلیف حضانت
حضانت از نظر قانونی هم حق و هم تکلیف والدین محسوب می‌شود. این بدان معناست که والدین هم حق دارند حضانت فرزند خود را بر عهده بگیرند و هم موظف به انجام این مسئولیت هستند و نمی‌توانند از آن شانه خالی کنند. در ماده 1168 قانون مدنی ایران آمده است که:
“نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.”
وظایف والدین در حضانت فرزند
والدین در زمان حضانت کودک باید نگهداری جسمی و روحی او را بر عهده بگیرند. این مسئولیت به‌ویژه زمانی که والدین از هم جدا شده‌اند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در این شرایط، وضعیت حضانت باید به‌طور قانونی و بر اساس مصلحت کودک مشخص شود.
سن حضانت کودک
بر اساس قانون مدنی ایران، سن‌هایی که به‌طور خاص در تعیین حضانت کودک تاثیر دارند به شرح زیر است:
- قبل از هفت سالگی: تا سن ۷ سالگی، حضانت کودک به‌طور اولویت با مادر است. دلیل این امر به وابستگی عاطفی و جسمی کودک به مادر مربوط می‌شود.
- بعد از هفت سالگی: پس از هفت سالگی، حضانت کودک به پدر منتقل می‌شود. با این حال، همچنان مصلحت کودک در اولویت قرار دارد و در صورتی که دادگاه تشخیص دهد که حضانت پدر به نفع کودک نیست، ممکن است حضانت را به مادر واگذار کند.
- بالای ۱۸ سال: پس از رسیدن به سن بلوغ (برای دختران ۹ سال قمری و برای پسران ۱۵ سال قمری)، کودک از حضانت والدین خارج شده و خودش می‌تواند تصمیم بگیرد که با کدام یک از والدین زندگی کند.
شرایط حضانت کودک
1. حضانت قبل از هفت سالگی
طبق ماده 1169 قانون مدنی، تا هفت سالگی، حضانت کودک به‌طور اولویت با مادر است. مادر باید مسئولیت نگهداری کودک را بر عهده بگیرد. با این حال، اگر مادر نتواند این مسئولیت را به‌درستی انجام دهد، حضانت به پدر منتقل می‌شود.
2. حضانت بعد از هفت سالگی
از سن هفت سالگی، حضانت به‌طور کلی به پدر منتقل می‌شود. با این حال، در صورت بروز اختلافات در خصوص حضانت بین والدین، دادگاه باید تصمیم بگیرد که کدام یک از والدین صلاحیت بیشتری برای نگهداری کودک دارند و مصلحت کودک را در نظر بگیرد.
3. حضانت فرزند پس از طلاق توافقی
در طلاق توافقی، والدین می‌توانند در خصوص حضانت کودک به توافق برسند. طبق قانون، حضانت تا سن ۷ سالگی به مادر داده می‌شود، اما در صورت توافق والدین در طلاق توافقی، ممکن است این سن تغییر کند.
4. حضانت فرزند بعد از فوت یکی از والدین
اگر یکی از والدین فوت کند، حضانت کودک به والد دیگر منتقل می‌شود. طبق ماده 1171 قانون مدنی، اگر پدر فوت کند، حضانت کودک به مادر داده می‌شود، و بالعکس. اما اگر یکی از والدین فوت کند و دیگری صلاحیت حضانت را نداشته باشد، دادگاه می‌تواند تصمیمات لازم را در این زمینه اتخاذ کند.
5. حضانت بعد از ازدواج مجدد والدین
در صورتی که مادر پس از طلاق یا فوت همسر، ازدواج مجدد کند، حضانت از او سلب می‌شود. با این حال، اگر پدر ازدواج مجدد کند، حضانت از او سلب نمی‌شود.
سلب حضانت
طبق ماده 1173 قانون مدنی، در صورتی که یکی از والدین از وظایف خود در قبال کودک به‌درستی عمل نکند، حضانت از او سلب می‌شود. مواردی که ممکن است منجر به سلب حضانت شود عبارت‌اند از:
- عدم مواظبت و مراقبت از کودک
- اعتیاد شدید به مواد مخدر یا الکل
- فحشا و فساد اخلاقی
- بیماری‌های روانی به تشخیص پزشکی قانونی
- تکرار ضرب و جرح کودک
- سوء استفاده از کودک
در این صورت، دادگاه ممکن است تصمیم بگیرد که حضانت کودک به دیگری واگذار شود، حتی اگر به‌طور معمول حضانت باید با والد دیگر باشد.
جمع‌بندی
حضانت کودک، هم حق و هم تکلیف والدین است که باید در چارچوب قانون و با در نظر گرفتن مصلحت و غبطه کودک انجام شود. در طلاق‌ها یا شرایط ویژه دیگر (ازدواج مجدد، فوت والدین)، این مسئولیت ممکن است به‌طور موقت یا دائم به والد دیگر منتقل شود. در نهایت، تمامی تصمیمات در خصوص حضانت باید با توجه به بهترین منافع و مصلحت کودک اتخاذ گردد.
دعوای سلب حضانت فرزند
سلب حضانت به معنای لغو یا تغییر حضانت از فردی است که در حال حاضر مسئولیت نگهداری کودک را به عهده دارد. در این فرآیند، اگر یکی از والدین یا اقربای کودک معتقد باشد که سرپرست کودک صلاحیت نگهداری و مراقبت از کودک را ندارد، می‌تواند از دادگاه تقاضای سلب حضانت کند. برای این کار، باید مستندات و دلایل قانونی لازم را ارائه دهد تا دادگاه تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
ماده 1173 قانون مدنی ایران:
“هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی که برای طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.”
این ماده به وضوح بیان می‌کند که اگر رفتار والدین یا سرپرستان کودک باعث آسیب به کودک شود، دادگاه می‌تواند حضانت را از آنها سلب کند.
مراحل سلب حضانت
برای سلب حضانت از والدین یا سرپرستان، مراحل قانونی به شرح زیر است:
- موافقت با طرح دادخواست: ابتدا، فردی که تقاضای سلب حضانت دارد (معمولاً یکی از والدین، اقربا یا قیم) باید دادخواست رسمی را تنظیم و در سامانه ثنا ثبت کند.
- ارائه مستندات قانونی و دلایل: فرد باید دلایل خود مبنی بر عدم صلاحیت سرپرست فعلی (مانند اعتیاد، بیماری روانی، رفتارهای پرخطر یا سوء استفاده از کودک) را به دادگاه ارائه دهد.
- پیگیری دادخواست در دادگاه: پس از ثبت دادخواست، فرآیند رسیدگی در دادگاه آغاز می‌شود. دادگاه با توجه به مصلحت کودک و دلایل ارائه‌شده، تصمیم خواهد گرفت که آیا حضانت باید از سرپرست فعلی سلب شود یا خیر.
- تصمیم دادگاه: در نهایت، دادگاه با توجه به مستندات و مصلحت کودک تصمیم‌گیری خواهد کرد که حضانت به چه کسی داده شود.
ملاقات طفل با والدین
در صورتی که والدین از هم جدا شده باشند یا در مکان‌های مختلف زندگی کنند، حق ملاقات برای والدینی که حضانت کودک را بر عهده ندارد، محفوظ است. ماده 1174 قانون مدنی تصریح می‌کند که:
“در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر، ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی‌باشد، حق ملاقات با فرزند خود را دارد.”
بنابراین، والدین حق دارند با فرزند خود ملاقات داشته باشند مگر در شرایط خاص که این ملاقات به‌طور موقت محدود یا به نفع کودک کاهش یابد.
آیا امتناع از حضانت فرزند امکان‌پذیر است؟
حضانت نه تنها حق والدین بلکه تکلیف قانونی آنها نیز هست. اگر والدین از نگهداری فرزند خود امتناع کنند، قانون راهکارهایی را برای این مشکل در نظر گرفته است:
- امتناع از حضانت توسط مادر یا پدر: اگر مادر از حضانت فرزند خود امتناع کند، حضانت به‌طور خودکار به پدر منتقل می‌شود. اما اگر پدر نیز از پذیرش حضانت سرباز زند، خسارت مالی از او گرفته می‌شود. این امر بیشتر جنبه اخلاقی و عاطفی دارد تا قانونی.
- در صورت انحطاط اخلاقی یا شرایط نامناسب: اگر عدم پذیرش حضانت ناشی از انحطاط اخلاقی یا وضعیت نامناسب یکی از والدین باشد (مانند اعتیاد یا بیماری روانی)، حضانت از آنها سلب خواهد شد و کودک تحت نظارت نهادهای حمایتی قرار می‌گیرد.
مدارک لازم برای درخواست حضانت از طریق وکیل
اگر قصد دارید از طریق وکیل برای حضانت فرزند خود اقدام کنید، باید مدارکی را تهیه و به وکیل خود ارائه دهید تا بتواند بهترین دفاع را در دادگاه داشته باشد. این مدارک عبارتند از:
- سند ازدواج: برای اثبات رابطه حقوقی والدین.
- سند طلاق: در صورتی که والدین از هم جدا شده باشند.
- شناسنامه کودک: برای شناسایی کودک و ارتباط حقوقی.
- کارت ملی والدین: برای اثبات هویت والدین.
- استعلام پزشکی قانونی: در صورتی که نیاز به بررسی وضعیت سلامت یا بیماری‌های خاص یکی از والدین باشد.
- درخواست تحقیق محلی یا مستندات تحقیق محلی: اطلاعات محلی از محل زندگی والدین.
- نظرات کارشناسی یا درخواست جلب نظر کارشناس: در صورت لزوم برای بررسی وضعیت تربیتی یا روانی کودک.
- ادله و مستندات دیگر: مانند شهادت شهود، سوگند و سایر مستندات برای حمایت از درخواست.
نتیجه‌گیری
دعوی سلب حضانت فرزند یک فرآیند حقوقی پیچیده است که باید با دقت و با توجه به شرایط خاص هر کودک و والدین انجام شود. این فرآیند معمولاً زمانی مطرح می‌شود که یکی از والدین یا اقربا بر این باورند که سرپرست کودک صلاحیت لازم را ندارد و به‌طور بالقوه می‌تواند به کودک آسیب بزند. در این زمینه، بهترین روش این است که از مشاوره حقوقی وکیل خانواده بهره‌برداری کنید تا بهترین تصمیم برای مصلحت کودک اتخاذ شود.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.